कृषिको लागि कोरोना भन्दा नि खतरा सलह

सलहहरुको आक्रमणको इतिहासलाई फर्केर हेर्दा सन् १९४४ मा यी मरुभूमि सलहले लिबियामा ७० लाख अंगुरको बिरुवाहरु नष्ट गरेको थियो भने सन् १९५४ मा सुडानमा ५५ हजार टन अन्नबाली यिनै जातको सलहले नष्ट पारेको थियो । त्यसै त्यसैगरी १९५७ मा सेनेगलमा १६ हजार टन कोदो र २००० टन खाद्य बाली खाएर सिध्याएका थिए भने सन् १९६२ मा भारतमा करिव चालिस हजार हेक्टर तीन लाख पाउन्ड स्टरलिंग मूल्यबराबरको कपास बाली सखाप पारेको थियो ।

किन यो खतरनाक छ ?
हेर्दा यो सामान्य किरा देखिएपनि मानवजातिका लागि निकै नै खतरनाक मानिन्छ सामान्य खालको फट्याङ्ग्राहरु, जब यिनीहरुले आफ्नो संख्या उल्लेखनीयरुपमा छोटो समयमै वृद्धि गरेर संगठित समूह बनाएर खानाको खोजीमा कुद्न वा उड्न थाल्छन तब यिनीहरुलाई नियन्त्रण गरेर आफ्नो बालीनाली जोगाउन मन्निस्लाई मुस्किल पर्न जान्छ ।

यी सलहका बथानहरू मानिसका लागि चुनौती बन्नुका कारणहरु मुख्यत: छोटो समयमा नै अनुकुल बातावरण मिल्यो भने भारि संख्यामा यिनीहरुको वृद्धि हुनु, प्राय सबैखाल्को बनस्पतिहरु यिनीहरुको खाना हुनु , यिनीहरुको स्वोभाब ज्यादै खन्चुवा हुनु ,आदि हुन् । अध्ययनबाट के देखिएको छ भने एक टन जति सलहले (जुन सलहको औसत बथानभन्दा पनि सानो समूह हो ) एकदिनमा दस हात्ती वा पच्चिश ऊट वा २५०० जना खाना मानिसलाई पुग्ने वालीनाली सिध्याउन सक्छ ।

सलहरुले बालीनाली वा अरु बिरुवाका पातहरु, फलफुल , बिउ, बोक्रा आदि सबै कुरा खाएर सिध्याउन सक्छ । त्यति मात्र नभएर जब यिनीहरु झुण्डमा मिलेर रुख वा बिरुवामा बस्दछन् ,यिनीहरुले रुख वा बिरुवालाई भाचन पनि सक्दछन, आफ्नो दिशापिसाबबाट बिरुवाहरूलाई बिगार्ने गर्दछन ।

अहिले सम्मको जानकारी अनुसार यिनीहरुले कुनै रोग सार्ने गरेको प्रमाण भेटिएको छैन । तर कसैकसैलाई भने एलर्जी उत्पन्न गर्न सक्ने सम्भावना रहन्छ । यिनका समुहहरुले आक्रमण गरेर नस्ट गर्ने प्रमुख खानाका श्रोतहरु जस्तै :गहु , जौ ,मकै कपास ,कफी , धान , फलफूलका बोटहरु र पशुपन्छीहरुले खाने हरेक खालका घासहरू पर्दछन् ।

प्राय मरुभुमी क्षेत्रबाट उत्पन्न भएर फैलिने यी किराहरु विभिन्न कालखण्डमा संसारका जुनसुकै भागहरुमा पनि गएर उद्दण्ड मचाउने गरेको येथार्थ हाम्रो इतिहासले नि बताउछ । मानवजातिका लागि पनि विभिन्न खालका संकटमध्य सलहको आक्रमणपनि एक प्रमुख संकट बन्न पुगेको छ ।

हाल संसारमा कोरोना भाइरस जस्तो खतरनाक रोगको बिश्वब्यापी महामारी चलीराखेको बेला सलहहरुको आक्रमणले गर्दा अर्को चुनौती थपिएको छ । अफ्रिकी महादेसको “Horn of africa” भन्ने क्षेत्रबाट उत्पन्न भएर विभिन्न अफ्रिकी मुलुकहरुलाई खाद्यान्न संकटको मुखमा धकेलेर यो अर्को चरणको रुप लिएर बलूचिस्तान , इरान र पाकिस्तान हुदै भारत प्रवेश गरेर उद्दण्ड मचाईराखेको छ । यसको प्रबाह र ब्यापकतालाइ नियाल्दा यो भारतको उत्तरप्रदेश र बिहारहुदै नेपालमा पनि छिट्टै प्रवेश गर्न सक्ने सम्भावना रहेको कुरा यस सम्बन्धी विशेषज्ञहरु बताउँछन् ।

यी सलाहहरु १५० किमि प्रतिदिनको दरले उड्दै जाने हुनाले यिनीहरुलाई नियन्त्रण गर्न निकै नै गाह्रो छ । यसको बथानले निकै नै ठुलो क्षेत्रफल ओगट्ने कठिन एवं दुर्गम क्षेत्रमा पनि पुगेर बालीनाली खाने हुनाले मानिस हरुलाई त्यस्ता ठाउँहरुमा पुगेर यीनिहरुलाई नियन्त्रण गर्न कठिन कार्य हुन पुग्छ ।

त्यसैले विश्व खाद्य तथा कृषि संगठन ले २४ घण्टाको अवलोकन र विश्लेषणात्मक आधारमा सम्भावित क्षेत्रका जनताहरुलाई सजगताको लागि सूचना सम्प्रेषण गर्ने गर्दछ । यिनीहरूको नियन्त्रणको लागि प्राय परम्परागत रासायनिक विषादी प्रयोग गर्दै आइएको भएतापनि हाल प्राकृतिक उपायमा आधारित वायो पेसटिसाईडहरु को पनि उपलब्ध छन् जुन यी सलहरुको नियन्त्रणको लागि कम हानिकारक विकल्पको रूपमा लिने गरिएको छ । रासायनिक, वायोलोजिकल र प्राकृतिक नियन्त्रणात्मक विधिको बारेमा आर्को लेखमा चर्चा गर्ने छु ।